u źródeł natury
STRONA GŁÓWNA | O NATURZE 2000 | MAPA | SCENARIUSZE ZAJĘĆ | LINKI | O PROGRAMIE U ŹRÓDEŁ NATURY | O ŹRÓDŁACH

 

Jak polskie prawo chroni przyrodę?



Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody wymienia następujące formy ochrony przyrody: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.

Park Narodowy Gór Stołowych, fot. archiwum Źródeł
Park Narodowy Gór Stołowych, fot. archiwum Źródeł

PARKI NARODOWE


Zgodnie z Ustawą, Parki narodowe tworzone są na obszarach wyróżniających się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha. Cele, dla których tworzone są parki narodowe to:
- zachowanie różnorodności biologicznej;
- zachowanie zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej;
- zachowanie walorów krajobrazowych;
- przywrócenie właściwego stanu zasobów i składników przyrody;
- odtworzenie zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt oraz siedlisk grzybów.
Na terenie parku narodowego ograniczeniu podlega wszelka działalność, musi być ona podporządkowana celom ochrony przyrody. Strategia ochrony przyrody zawarta jest w planie ochrony, który dla parku sporządza się na okres 20 lat. Na obszarze parku wyróżnić można zazwyczaj strefę ochrony ścisłej i strefę ochrony, natomiast na terenach graniczących z parkiem tworzona jest otulina parku, w której może być utworzona strefa ochronna zwierząt łownych ze względu na potrzebę ochrony zwierząt w parku narodowym. Parki narodowe tworzone są w drodze rozporządzenia Rady Ministrów.
W chwili obecnej w Polsce mamy 23 parki narodowe o łącznej powierzchni 317,3 tys. ha, tj. 1% powierzchni kraju.

Rezerwat florystyczny Bachotek, fot. Gosia Świderek
Rezerwat florystyczny Bachotek, fot. Gosia Świderek

REZERWAT PRZYRODY

Rezerwaty przyrody obejmują obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Strategia ochrony przyrody zawarta jest w planie ochrony, który dla rezerwatu sporządza się na okres 20 lat. Cały obszar rezerwatu lub jego część może podlegać ochronie ścisłej, ochronie czynnej lub ochronie krajobrazowej. Na obszarach graniczących z rezerwatem przyrody może być wyznaczona otulina. Rezerwaty przyrody tworzone są na drodze rozporządzenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska.
Obecnie w Polsce mamy ponad 1400 rezerwatów o łącznej powierzchni 168,9 tys. ha, tj. 0,54 % powierzchni kraju (stan z grudnia 2007 roku).
  • Faunistyczne 139
  • Krajobrazowe 110
  • Leśne 714
  • Torfowiskowe 146
  • Florystyczne 171
  • Wodne 32
  • Przyrody nieożywionej 72
  • Stepowe 35
  • Słonoroślowe 4

    Spalski Park Krajobrazowy, fot. Gosia Świderek
    Spalski Park Krajobrazowy, fot. Gosia Świderek

    PARK KRAJOBRAZOWY


    Parki krajobrazowe obejmują obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zróżnicowanego rozwoju. Prowadzenie działalności gospodarczej na terenie parku krajobrazowego jest możliwe, aczkolwiek podlega pewnym ograniczeniom. Zadania ochrony przyrody zawarte są w planie ochrony, który dla parku sporządza się na okres 20 lat. Na obszarach graniczących z parkiem krajobrazowym może być wyznaczona otulina. Utworzenie parku krajobrazowego następuje na drodze rozporządzenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska.
    Obecnie w Polsce mamy 120 parków krajobrazowych o łącznej powierzchni 2515,1 tys. ha, tj. 8 % powierzchni kraju (stan z grudnia 2007 roku).

    Obszar chronionego krajobrazu
    Obszar chronionego krajobrazu
    "Bolimowsko-Radziejowicki z doliną Rawki".
    fot. Tomasz Kuran {{GFDL + CC-BY-SA-2.5}}

    OBSZAR CHRONIONEGO KRAJOBRAZU


    Obszary chronionego krajobrazu obejmują tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnią funkcję korytarzy ekologicznych. Obszary takie obejmują pełne jednostki środowiska naturalnego, takie jak doliny rzeczne, kompleksy leśne, ciągi wzgórz, pola wydmowe, torfowiska. Działalność gospodarcza na obszarach chronionego krajobrazu podlega tylko niewielkim ograniczeniom. Obszary chronionego krajobrazu tworzone są w drodze rozporządzenia wojewody lub w drodze uchwały rady gminy.
    Obecnie w Polsce mamy 412 obszary chronionego krajobrazu o łącznej powierzchni 2515,1 tys. ha, tj. 8 % powierzchni kraju (stan z grudnia 2007 roku).



    Pomnik Przyrody, fot. Gosia Świderek
    Pomnik przyrody - lipa drobnolistna
    w parku przypałacowym w Żaganiu,
    fot. Gosia Świderek

    POMNIKI PRZYRODY


    Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów. Pomnikami przyrody ożywionej mogą być krzewy lub drzewa odznaczające się sędziwym wiekiem, wielkością, niezwykłymi kształtami, natomiast pomnikami przyrody nieożywionej mogą być np. głazy narzutowe oraz interesujące formy powierzchni ziemi np. źródła, wodospady, jary, skałki, wywierzyska, przełomy rzeczne, jaskinie, odkrywki. Ustanowienie pomnika przyrody następuje w drodze rozporządzenia wojewody albo uchwały rady gminy.
    Obecnie w Polsce mamy ponad 35 tysięcy pomników przyrody (stan z grudnia 2007 roku).
  • Pojedyncze drzewa 27379
  • Grupy drzew 4879
  • Aleje 855
  • Głazy narzutowe 1207
  • Skałki, jaskinie 263
  • Pozostałe (krzewy, źródła, wodospady, wywierzyska, groty) 491




    STANOWISKA DOKUMENTACYJNE


    Stanowiskami dokumentacyjnymi mogą być ważne pod względem naukowym i dydaktycznym miejsca występowania form geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych. Stanowiskami dokumentacyjnymi mogą być także miejsca występowania kopalnych szczątków roślin lub zwierząt. Ustanowienie stanowiska dokumentacyjnego następuje w drodze rozporządzenia wojewody albo uchwały rady gminy.
    Obecnie w Polsce mamy ponad 153 stanowiska dokumentacyjne(stan z grudnia 2007 roku).

    Użytek ekologiczny z Jeziorem Żabim 
w okolicach Golczewa, fo. Radosław Drożdżewski {{Cc-by-sa-3.0}}
    Użytek ekologiczny z Jeziorem Żabim
    w okolicach Golczewa
    fo. Radosław Drożdżewski {{Cc-by-sa-3.0}}

    UŻYTKI EKOLOGICZNE

    Użytki ekologiczne to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub sezonowego przebywania. Istotnym powodem tworzenia użytków ekologicznych jest potrzeba objęcia ochroną niewielkich powierzchniowo obiektów, ale cennych pod względem przyrodniczym. Nie mogły one być objęte ochroną rezerwatową ze względu na niewielką powierzchnię i zazwyczaj mniejszą rangę ich walorów przyrodniczych.
    Ustanowienie użytku ekologicznego następuje w drodze rozporządzenia wojewody albo uchwały rady gminy.
    Obecnie w Polsce mamy ponad 6686 użytków ekologicznych (stan z grudnia 2007 roku).

    ZESPÓŁ PRZYRODNICZO - KRAJOBRAZOWY


    Zespoły przyrodniczo - krajobrazowe to fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne. Ustanowienie zespołu przyrodniczo - krajobrazowego następuje w drodze rozporządzenia wojewody albo uchwały rady gminy.
    Obecnie w Polsce mamy ponad 207 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych (stan z grudnia 2007 roku).

    Bocian biały, fot. Gosia Świderek
    Bocian biały, fot. Gosia Świderek

    OCHRONA GATUNKOWA ROŚLIN, ZWIERZĄT I GRZYBÓW


    Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów oraz siedlisk gatunków rzadko występujących, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. W celu ochrony ostoi i stanowisk roślin lub grzybów objętych ochroną gatunkową lub ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową mogą być ustalane strefy ochronne. W stosunku do gatunków zwierząt, roślin i grzybów objętych ochroną gatunkową wprowadzane są zakazy m. in. zabijania, okaleczania, chwytania, przetrzymywania, niszczenia, zbierania, zrywania, niszczenia ich siedlisk. Listy gatunków zwierząt, roślin i grzybów objętych ochroną całkowitą lub częściową określa w drodze rozporządzenia minister właściwy do spraw środowiska w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa.

    Poza opisanymi powyżej formami ochrony spotykamy w Polsce:

    Poleski Park Narodowy, Torfowisko w pobliżu Jeziora Moszne, fot. Von.grzanka {{GFDL + CC-BY-SA-2.5}}
    Poleski Park Narodowy,
    Torfowisko w pobliżu Jeziora Moszne
    fot. Von.grzanka {{GFDL + CC-BY-SA-2.5}}

    OBSZARY RAMSAR

    Obszary tworzone na mocy tzw. Konwencji Ramsarskiej (pełna nazwa to: „Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego”), mające na celu ochronę i utrzymanie obszarów określanych jako „wodno-błotne”, łącznie z populacjami ptactwa wodnego zamieszkującego te obszary lub okresowo na nich przebywającego. W rozumieniu Konwencji obszarami wodno-błotnymi są środowiska, w których dominującą rolę odgrywa woda: bagna, błota, torfowiska lub zbiorniki wodne – zarówno naturalne jak i sztuczne, stałe i okresowe, o wodach stojących lub płynących, słodkich, słonawych lub słonych, wraz z wodami morskimi, których głębokość podczas odpływu nie przekracza sześciu metrów. Obszary tworzone są na terenie 159 państw, które ratyfikowały Konwencję. Obecnie (listopad 2009) objęte konwencją są 1869 obszary o łącznej powierzchni ponad 183 mln hektarów. Do tej pory konwencję ratyfikowało 159 krajów, Polska podpisała konwencję w 1978 roku. W Polsce jest 13 obszarów przyrody chronionej (łącznie ponad 125 tys. ha) wpisanych na listę konwencji ramsarskiej:
    Nazwa Data wpisania Powierzchnia
  • Rezerwat przyrody Jezioro Łuknajno 1977 710 ha
  • Park Narodowy Ujście Warty 1984 4,235 ha
  • Rezerwat przyrody Jezioro Karaś 1984 815 ha
  • Rezerwat przyrody Jezioro Siedmiu Wysp 1984 999 ha
  • Rezerwat przyrody Świdwie 1984 891 ha
  • Biebrzański Park Narodowy 1995 59,233 ha
  • Słowiński Park Narodowy 1995 18,247 ha
  • Stawy Milickie w Parku Krajobrazowym Dolina Baryczy 1995 5,325 ha
  • Narwiański Park Narodowy 2002 7,350 ha
  • Poleski Park Narodowy 2002 9,762 ha
  • Wigierski Park Narodowy 2002 15,085 ha
  • Rezerwat przyrody Jezioro Drużno 2002 3,068 ha
  • Subalpejskie torfowiska w Karkonoskim Parku Narodowym 2002 40 ha
    Źródło danych: The List of Wetlands of International Importance

    Rezerwat ścisły w Białowieskim Parku Narodowym, 
fot. Jacek Karczmarz  {{Cc-by-sa-3.0}}
    Rezerwat ścisły w Białowieskim Parku Narodowym
    fot. Jacek Karczmarz {{Cc-by-sa-3.0}}

    REZERWATY BIOSFERY UNESCO

    Obszary chronione tworzone w ramach programu MAB (Man and Biosphere) UNESCO na wniosek poszczególnych państw, podlegające prawodawstwu kraju, na terenie którego się znajdują. Rezerwaty mają pełnić trzy zasadnicze funkcje: ochronną (przyczynianie się do ochrony krajobrazów, ekosystemów, zróżnicowania gatunkowego i genetycznego), rozwojową (sprzyjanie formom rozwoju gospodarczego i ludzkiego, które uznać można za społeczno-kulturowo i ekologicznie zrównoważone), wspierania logistycznego (przez edukację ekologiczną, szkolenia, badania i monitoring w odniesieniu do lokalnych, regionalnych, narodowych i globalnych zagadnień związanych z ochroną i zrównoważonym rozwojem). Rezerwaty Biosfery obejmują charakterystyczne ekosystemy ziemi, wód przybrzeżnych lub morskich i na ogół składają się z trzech stref: centralnej, obejmującej obszary objęte ochroną ścisłą, buforowej, podlegającej ochronie częściowej i strefy przejściowej. Sposób zarządzania środowiskiem w Rezerwacie Biosfery powinien zapewniać zarówno zaspokajanie potrzeb ludzkich, jak i ochronę naturalnych procesów i zasobów biologicznych.
    REZERWATY BIOSFERY
  • Babia Góra 1976
  • Białowieża 1976
  • Karpaty Wschodnie 1992 /1998 (od 1992 transgraniczny rezerwat dwustronny Karpaty Wschodnie (Polska-Słowacja), w 1998 zatwierdzono rezerwat trójstronny Międzynarodowy Rezerwat Biosfery Karpaty Wschodnie (Polska-Słowacja-Ukraina).
  • Polesie Zachodnie 2002
  • Puszcza Kampinoska 2000
  • Karkonosze (rezerwat dwustronny Czechy-Polska) 1992
  • Łuknajno 1976
  • Słowiński 1976
  • Tatrzański (rezerwat dwustronny Polska-Słowacja) 1992
    Źródło: UNESCO – MAB Biosphere Reserves Directory.

    Żubr w Puszczy Białowieskiej, fot. Herr Stahlhoefer
    Żubr w Puszczy Białowieskiej, fot. Herr Stahlhoefer

    OBSZARY ŚWIATOWEGO DZIEDZICTWA UNESCO


    Obszary objęte szczególną ochroną UNESCO ze względu na ich unikatową wartość kulturową lub przyrodniczą dla ludzkości, spełniające określone kryteria. W przypadku obszarów przyrodniczych mogą to być obszary obejmujące wyjątkowe zjawiska przyrodnicze lub tereny szczególnego naturalnego piękna, środowiska przyrodnicze szczególnie ważne dla ochrony bioróżnorodności, ilustrujące ważne etapy w historii planety (ślady dawnego życia, procesy geologiczne itp.), przedstawiające przykłady istotnych dla ewolucji procesów ekologicznych i biologicznych.
    Jedynym obszarem na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości – w kategorii obiektów przyrodniczych w Polsce jest Puszcza Białowieska - transgraniczny obiekt polsko-białoruski (w kategorii dziedzictwa kulturowego mamy w Polsce 12 obiektów).

    Bieszczadzki PN - Szeroki Wierch widziany z Tarnicy, fot. Gese {{Cc-by-sa-3.0}}
    Bieszczadzki PN - Szeroki Wierch widziany z Tarnicy
    fot. Gese {{Cc-by-sa-3.0}}

    OBSZARY WYRÓŻNIONE DYPLOMEM EUROPY


    Dyplom Europy to przyznawany przez Radę Europy certyfikat jakości ochrony cennych obszarów przyrodniczych. Mogą go uzyskać obszary, które m. in. mają rangę europejską (reprezentują elementy dziedzictwa przyrodniczego, geologicznego, lub krajobrazowego o znaczeniu europejskim), mają odpowiedni status prawny i jednoznaczne granice, są zabezpieczone przed przedsięwzięciami sprzecznymi z celami ochrony (są uwzględnione w planach gospodarki przestrzennej), posiadają plan ochrony (zawierający zidentyfikowane zagrożenia zewnętrzne).






    PRYWATNE OSTOJE PRZYRODY


    Oprócz wymienionych w ustawie, państwowych lub międzynarodowych form ochrony przyrody istnieją również prywatne obszary chronione. Prawo własności może okazać się całkiem przydatnym narzędziem ochrony przyrody! Właściwie każdy – osoba prywatna, nieformalna grupa osób albo stowarzyszenie – może zakupić cenny przyrodniczo fragment terenu i na własną rękę prowadzić tam zabiegi ochronne. Zdarza się, że gminy same przekazują grunty na takie cele. Oczywiście działania takie wymagają odpowiedniej wiedzy, wskazane są więc konsultacje z doświadczonymi przyrodnikami. Przykładem mogą tu być obszary chronione tworzone w ramach akcji „ostoje przyrody” przez Klub Przyrodników. Klub jest właścicielem ponad 100 ha łąk, torfowisk i muraw kserotermicznych, na których – w zależności od wymagań cennych siedlisk i gatunków – wypasa się owce, kosi trawę, tamuje odpływ wody, wycina zarastające krzewy itp.

    Wyjaśnienie pokrewnych terminów:

    OCHRONA ŚCISŁA


    Całkowite i trwałe zaniechanie bezpośredniej ingerencji człowieka w stan ekosystemów, tworów i składników przyrody oraz w przebieg procesów przyrodniczych na obszarach objętych ochroną, a w przypadku gatunków - całoroczną ochronę należących do nich osobników i stadiów ich rozwoju.

    OCHRONA CZYNNA


    Stosowanie, w razie potrzeby, zabiegów ochronnych w celu przywrócenia naturalnego stanu ekosystemów i składników przyrody lub zachowania siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk roślin, zwierząt lub grzybów.

    OCHRONA CZĘŚCIOWA


    W odniesieniu do powierzchniowych form ochrony przyrody wyraża się w oddziaływaniu na ekosystemy, ich stan oraz składniki poprzez stosowanie różnych zabiegów ochronnych, hodowlanych i pielęgnacyjnych. Ma na celu uzyskanie stanu środowiska przyrodniczego zgodnego z założeniami planu ochrony. Ochrona gatunków roślin, zwierząt i grzybów dopuszczająca możliwość redukcji liczebności populacji oraz pozyskiwania osobników tych gatunków lub ich części.


    Powyższy artykuł pochodzi publikacji "Taką mamy naturę. Natura 2000 i inne formy ochrony przyrody. Materiały dla nauczycieli", Łódź 2009, ISBN: 978-83-928246-5-7.

    Spis artykułów:




  •  
     
    .
     
    U źródeł Natury

    Witamy na archiwalnej (2009) stronie projektu
    „U źródeł Natury”, którego głównym celem było zapoznanie uczniów i nauczycieli z problematyką programu NATURA 2000 oraz pozostałymi formami ochrony środowiska.


    PAKIET DLA GIMANZJÓW

    PAKIET DLA LICEÓW

     

    logo źródła

    Ośrodek Działań Ekologicznych „Źródła”
    ul. Zielona 27, 90-602 Łódź
    tel. 42 632 81 18, kom. 507 575 535
    e-mail: office@zrodla.org
    www.zrodla.org


    1,5% podatku na zieloną edukację




    Sponsorzy programu:


    logo NFOSiGW
    Projekt dofinansowany ze środków
    Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska
    i Gospodarki Wodnej



    .
    Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein
    i Norwegię poprzez dofinansowanie
    ze środków Mechanizmu Finansowego
    Europejskiego Obszaru Gospodarczego
    oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego,
    a także ze środków budżetu
    Rzeczpospolitej Polskiej w ramach
    Funduszu dla Organizacji Pozarządowych.




    Partnerzy programu:


    .

    .



    Bezpłatny program do rozliczenia podatku
    za rok 2023 jest już dostępny do pobrania ze strony opp.zrodla.org


    Uwaga! Ta strona używa cookie. Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na używanie cookie, zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.